भारतात वेगाने होणाऱ्या डिजिटलायझेशनच्या पार्श्वभूमीवर, UPI (युनिफाइड पेमेंट्स इंटरफेस) Unified Payments Interface (UPI) एक आर्थिक तंत्रज्ञान म्हणून उदयास आले आणि खरोखरच आर्थिक क्रांती घडवली. UPI पेमेंट अॅप्सनी भारतीयांच्या सर्व प्रकारच्या व्यवहारात क्रांती घडवून आणली आहे, ज्यामुळे पैसे  पाठवणे, सर्व प्रकारची बिले भरणे आणि ऑनलाइन खरेदी करण्याचे अखंड आणि सुरक्षित मार्ग तयार झाले आहेत. या लेखात, आपण भारतातील UPI यूपीआय बद्दल संपूर्ण मराठीतून माहिती, UPI पेमेंट अॅप्स, त्यांची वैशिष्ट्ये, फायदे आणि आधुनिक भारतीय ग्राहकांसाठी ते का आणि किती आवश्यक आहेत हे पाहू.

UPI बद्दल थोडक्यात परिचय: Brief introduction about UPI i marathi:

अलिकडच्या वर्षांत, भारताने लोकांच्या आर्थिक व्यवहार करण्याच्या पद्धतीत एक मोठे परिवर्तन पाहिले आहे. युनिफाइड पेमेंट्स इंटरफेस (UPI) च्या आगमनाने देशातील डिजिटल पेमेंट मध्ये क्रांती घडवून आणली आहे. UPI ने झपाट्याने लोकप्रियता मिळवली आहे, ज्यामुळे कॅशलेस व्यवहार पूर्वीपेक्षा अधिक सुलभ आणि सोयीस्कर झाले आहेत. या लेखात, आम्ही UPI पेमेंटच्या गुंतागुंतीची माहिती घेऊ, त्याची सुरुवात, वाढ, कार्यक्षमता, सुरक्षा आणि भारताच्या अर्थव्यवस्थेवर होणारा परिणाम याचा शोध घेऊ.

UPI हे 2016 मध्ये नॅशनल पेमेंट्स कॉर्पोरेशन ऑफ इंडिया (NPCI) द्वारे लॉन्च केले गेले होते, ज्याचा उद्देश डिजिटल व्यवहारांना चालना देण्याच्या सरकारी उपक्रम आहे. स्मार्टफोन किंवा कम्प्युटर वापरून बँक खात्यांमध्ये निधी हस्तांतरित करण्यासाठी एक अखंड, रिअल-टाइम आणि सुरक्षित प्लॅटफॉर्म प्रदान करण्यासाठी या सिस्टमची रचना करण्यात आली. UPI तात्काळ पेमेंट सेवा (IMPS) पायाभूत सुविधांवर कार्य करते, जे आठवड्याचे पूर्ण दिवस कधीही सुट्टी न घेता 24/7 काम करते.

भारतातील UPI पेमेंटचा इतिहास: History of UPI payments in India information in Marathi

भारतातील UPI (युनिफाइड पेमेंट्स इंटरफेस) पेमेंट्सचा इतिहास हा एक उल्लेखनीय प्रवास आहे ज्याने देशाच्या डिजिटल पेमेंट्सचे दृश्य च बदलून टाकले आहे. UPI हे सरकारच्या डिजिटल पेमेंट पुश आणि आर्थिक समावेशन (digital payments push and financial inclusion initiatives) उपक्रमांचा एक भाग म्हणून सादर करण्यात आले.

पुढे आपण भारतातील UPI पेमेंटच्या इतिहासातील महत्त्वाचे टप्पे पाहूया:

1. 2015 – नॅशनल पेमेंट्स कॉर्पोरेशन ऑफ इंडिया National Payments Corporation of India (NPCI) ची स्थापना: भारतातील इलेक्ट्रॉनिक पेमेंट्स आणि सेटलमेंट्स सुलभ आणि सोपी करण्यासाठी नॅशनल पेमेंट्स कॉर्पोरेशन ऑफ इंडिया (NPCI) ची स्थापना करण्यात आली. NPCI ने UPI च्या विकासात मोलाची भूमिका बजावली.
2. एप्रिल 2016 – UPI लाँच: UPI अधिकृतपणे एप्रिल 2016 मध्ये लॉन्च करण्यात आले, प्रायोगिक टप्प्यात 21 बँकांनी भाग घेतला. यामुळे भारतातील UPI प्रवासाची सुरुवात झाली.
3. ऑगस्ट 2016 – पहिले UPI अॅप लॉन्च: पहिले UPI ने सुसज्ज आणि सक्षम मोबाइल अॅप, “BHIM – Bharat Interface for Money” (भारत इंटरफेस फॉर मनी), भारताचे पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी डिजिटल व्यवहारांना प्रोत्साहन देण्यासाठी लॉन्च केले. भीम BHIM टेक्नोलॉजी हि एनपीसीआयने विकसित केली आहे.
4. 2017 – जलद विस्तार: अधिक बँका आणि वित्तीय संस्थांनी त्यांच्या मोबाइल बँकिंग अॅप्समध्ये UPI समाकलित केल्यामुळे UPI ने झपाट्याने लक्ष वेधले. Google Pay (पूर्वीचे Tez) आणि PhonePe सारख्या लोकप्रिय थर्ड पार्टी अॅप्सनी देखील UPI सेवा देण्यास सुरुवात केली.
5. 2018 – माइलस्टोन अचिव्हमेंट्स: UPI द्वारे व्यवहारांची संख्या आणि व्यवहारांचे एकूण मूल्य झपाट्याने वाढत असताना लक्षणीय टप्पे पार केले. हे भारतातील डिजिटल पेमेंटच्या पसंतीच्या पद्धतींपैकी एक बनले आहे.
6. 2019 – UPI 2.0 ची ओळख: UPI 2.0 वर्धित वैशिष्ट्यांसह सादर करण्यात आला, ज्यामध्ये एकाधिक बँक खाती एकाच VPA (Virtual Payment Address) (व्हर्च्युअल पेमेंट अॅड्रेस)  शी लिंक करण्याची क्षमता, आवर्ती पेमेंटसाठी (Recurring payments) एक-वेळ आदेश आणि सुधारित सुरक्षा वैशिष्ट्ये समाविष्ट आहेत.
7. 2020 – कोरोना सारख्या महामारीच्या काळात लक्षणीय वाढ: लोक संपर्करहित पेमेंट पद्धती शोधत असताना, कोविड-19 महामारीने UPI सह डिजिटल पेमेंटचा अवलंब करण्यास गती दिली. या काळात UPI व्यवहार वाढतच गेले.
8. 2020 – आंतरराष्ट्रीय व्यवहारांसाठी UPI: ऑक्टोबर 2020 मध्ये, NPCI इंटरनॅशनल पेमेंट्स लिमिटेड (NIPL) ची स्थापना आंतरराष्ट्रीय व्यवहारांसाठी UPI सक्षम करण्यासाठी करण्यात आली, ज्यामुळे भारतीय वापरकर्त्यांना परदेशात पेमेंट करता येईल. यामुळे UPI च्या क्षमतांचा लक्षणीय विस्तार झाला.
9. 2021 – पुढील उत्क्रांती: आवर्ती पेमेंटसाठी (Recurring payments) UPI ऑटोपे (AutoPay) सारख्या वैशिष्ट्यांसह UPI विकसित होत राहिली आणि भारतातील एक अग्रगण्य डिजिटल पेमेंट प्लॅटफॉर्म म्हणून त्याचा दर्जा कायम ठेवला. आणि या नंतरही आजतागायत सतत UPI मध्ये तंत्रज्ञान बदलत आहे आणि अपडेट होत आहे.

अधिक डिजिटल समावेशक अर्थव्यवस्था बनण्याच्या भारताच्या प्रवासात UPI ने महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली आहे. याने व्यक्ती, व्यवसाय आणि सरकार यांना व्यवहार करण्याचे सुरक्षित, सोयीस्कर आणि कार्यक्षम माध्यम प्रदान करून सक्षम केले आहे.

UPI कसे कार्य करते? How does UPI work in Marathi?

UPI एका साध्या पण मजबूत फ्रेमवर्कवर कार्य करते ती आपण पुढे पाहू:

नोंदणी: UPI वापरण्‍यासाठी, आपल्‍या बँक खात्‍याला UPI-सक्षम मोबाईल अॅपशी लिंक करणे आवश्‍यक आहे. भारतातील बहुतांश प्रमुख बँका त्यांच्या संबंधित मोबाइल अॅप्सद्वारे UPI सेवा देतात.

व्हर्च्युअल पेमेंट अॅड्रेस (VPA): नोंदणी केल्यानंतर, वापरकर्त्यांना एक अद्वितीय/युनिक असा VPA प्राप्त होतो, जो UPI व्यवहारांसाठी त्यांची आभासी/व्हर्चुअल ओळख म्हणून काम करतो. उदा. “[yourname]@[bankname]”

पेमेंट करणे: पैसे पाठवण्यासाठी, वापरकर्ते प्राप्तकर्त्याचा VPA किंवा मोबाइल नंबर प्रविष्ट करतात, रक्कम निवडतात आणि वैयक्तिक ओळख क्रमांक (पिन) किंवा फिंगरप्रिंट किंवा चेहर्यावरील ओळख सारख्या बायोमेट्रिक पासवर्ड टाकून व्यवहार पूर्ण करतात.

व्यवहाराची पुष्टी: दोन्ही पक्षांना व्यवहार यशस्वी किंवा अयशस्वी झाल्याची पुष्टी करणाऱ्या त्वरित सूचना प्राप्त होतात. त्यामुळे वापरणाऱ्या व्यक्तीला त्याच्या व्यवहाराची माहिती लगेच मिळते.

बिल पेमेंट्स: UPI चा वापर बिले भरण्यासाठी, तिकीट बुक करण्यासाठी आणि ई-कॉमर्स वेबसाइटवर खरेदी करण्यासाठी, दैनंदिन आर्थिक कार्ये सुलभ करण्यासाठी देखील केला जाऊ शकतो.

UPI चा भारताच्या अर्थव्यवस्थेवर परिणाम । Impact of UPI on Indian Economy In Marathi

भारताच्या अर्थव्यवस्थेवर UPI चा प्रभाव खोलवर पडला आहे तो आपण पुढे पाहू.

आर्थिक समावेश: इंटरनेट द्वारे UPI ने लाखो बँकिंग नसलेल्या आणि बँक नसलेल्या लोकांना बँकिंग सेवांमध्ये प्रवेश करण्यास सक्षम केले आहे. अगदी दुर्गम भागातील लोकही आता डिजिटल अर्थव्यवस्थेत सहभागी होऊ शकतात.

कमी झालेले रोख व्यवहार: UPI ने रोख व्यवहारांवरील अवलंबित्व लक्षणीयरीत्या कमी केले आहे, ज्यामुळे अधिक पारदर्शक अर्थव्यवस्था निर्माण झाली आहे.

आर्थिक वाढ: व्यवसाय चालवणे आणि पेमेंट करणे या सहजतेने आर्थिक विकासाला चालना मिळाली आहे. डिजिटल पेमेंटच्या वाढीमुळे व्यापारी आणि व्यवसायांनी वाढलेली विक्री अनुभवली आहे.

खर्च बचत: रोख व्यवहारांशी संबंधित हाताळणी आणि प्रक्रिया खर्च कमी झाल्यामुळे व्यवसायांना फायदा झाला आहे.

UPI ID कोण देतात? Who provides UPI ID in Marathi?

युनिफाइड पेमेंट्स इंटरफेस (UPI) आयडी, ज्याला व्हर्च्युअल पेमेंट अॅड्रेस (VPA) म्हणूनही ओळखले जाते, सामान्यत: UPI नेटवर्कचा भाग असलेल्या भारतातील बँका आणि वित्तीय संस्थांद्वारे प्रदान केले जाते.

सध्याचे भारतातील लोकप्रिय UPI अँप्लिकेशन्स: Currently Popular UPI Applications in India

सध्या भारतात अनेक अँप काम करत आहेत पण त्यापैकी काही खाली देत आहोत

फोनपे । PhonePe
भीम अँप । BHIM App
पे टियम । PayTM
गुगल पे । Google Pay
ऍक्सिस पे । Axis Pay
क्रेड । CRED